Evcilleştirme mi, sömürü mü?

13 Şubat 2024

0 8 5 dakika okuma süresi

“Hayvan” kelimesi, gerçek dünyada sınıflandırılan tüm canlıların ortak adıdır. Latince adı “Animalia”, “canlı” veya “ruh” anlamına gelen “anima” kelimesinden türetilmiştir. Her ne kadar insanların da “hayvan” olduğu pek çok kişi tarafından inkar edilse de, biz insanlar aslında hayvanlar aleminin birer üyesiyiz. Peki, hayvanların bir bölümü olan insanın diğer canlılarla ilişkileri günümüze kadar nasıl bir evrim geçirdi? Bu bağlar bugün neyi simgeliyor ve tarihsel süreç bu oluşumu nasıl etkiledi?

Öncelikle zekasıyla öne çıkan ve yüzlerce yıl boyunca yaşadığı dünyayı istediği şekle sokmayı başaran hayvanlar aleminin insan üyesi için; Zamanla diğer hayvanları kendi istekleri doğrultusunda yönetmeyi başarmış üstün bir hayvan diyebiliriz. Bu sürecin başlangıcı Neolitik Çağ olarak adlandırılan, insanların avcı-toplayıcı yaşam tarzını bırakıp yerleşik hayata geçtiği döneme denk geliyor. Peki neden insanlar avcılığı ve toplayıcılığı bırakıp yerleşik hayata geçmeyi tercih ediyor? Bu soruyu yanıtlayan birden fazla teori var. Örneğin Gordon V. Childe, 1928’de ortaya attığı teorisinde, Pleistosen döneminin sonunda meydana gelen kuraklık sonucunda hayvanların ve insanların vahalarda yakın bir yaşam tarzıyla bir araya gelerek yerleşik hayata geçtiklerini ileri sürmektedir. yaşam ve evcilleştirme. Bir diğer grup bilim insanı ise kalabalık insan popülasyonları nedeniyle hayatta kalabilmek için yerleşik hayata geçmek zorunda kaldıkları ve gıda üretimine yönelik yeni teknolojiler geliştirdikleri görüşündedir (Binford, 1968; Flannery, 1968; Cohen, 1977; Moore, 1987). Son teoriye göre, insanlar kültürel evrim yoluyla belli miktarda bilgi edindiğinde, kaçınılmaz olarak yeni bir toplumsal deneyim mekanizması yani yerleşik yaşam ve evcilleşme ortaya çıkar (Braidwood, 1960; Bender, 1978; Cauvin ve Cauvin, 1984; Hodder). , 1990).

Yarı avcı, yarı yerleşik insan toplulukları yerleşik hayata geçiş boyunca hayvan avlamaya devam ederken, canlı hayvanları avlayıp ağıl benzeri bölmelerde barındırdılar.
Hayvanlarını evcilleştiriyorlar. Bu süreçte evcilleştirilmeye uygun olmayan agresif hayvanlar tercih edilmemekte ve öldürülmektedir. Bunun yerine genellikle küçük boyutlu, uysal dişiler ve yavrular kullanılır. Hatta evcilleştirme süreci sonucunda hayvanların boyutlarının yabani akrabalarına göre küçüldüğü ve insan yönetimine uygun hale geldiği ortaya çıktı. Bu durum her zaman uysal ve küçük olan hayvanların insan müdahalesiyle çiftleşmesi sonucu ortaya çıkar.

Peki evcilleştirme ilk kez nasıl ve nerede ortaya çıktı? Bu sorunun cevabı kısmen cevaplanmış olsa da pek çok farklı hayvan türüne yönelik evcilleştirmenin tek bir merkezde gerçekleşip başka coğrafyalara mı yayıldığı, yoksa birden fazla bölgede farklı zamanlarda uygulanan bir yöntem mi olduğu hala net olarak anlaşılmış değil. . Grup olarak koyunların bu sorununun cevabını arıyoruz.

KOYUNLARIN EVLİLEŞTİRİLMESİ

Koyunlar, insanın yerleşik hayata geçtiği dönemde evcilleştirilmeye başlanan dört hayvan grubundan biridir. Yaklaşık M.Ö. 10 bin ile 8 bin yılları arasında Güneybatı Asya’da başlayan bu sürecin kaynağı, yaban koyunu olan Asya muflonudur. Asya muflonunun yaşam alanı Batı Anadolu’dan Zagros Dağları’nın doğusuna kadar uzanır. Arkeolojik bilgilere göre yerleşik insan toplulukları Orta Anadolu’dan Kuzeybatı İran’a kadar olan bölgede koyun yetiştirmeye başladılar. Örneğin koyunculuğu kanıtlayan ağıllara Aksaray’daki Aşıklı Höyük’te hâlâ rastlanabiliyor. Güneydoğu Anadolu’daki Çayönü ve Nevali Çori yerleşimlerinde yapılan kemik analizleri erkek koyunların dişi koyunlara göre çok daha erken yaşta öldürüldüğünü gösteriyor ki bu da evcilleştirmeyi kanıtlayan eylemlerden biri. Sebebi ise dişi koyunların hem buzağılama hem de süt üretimi açısından faydalı olması, erkek koyunların ise sadece eti açısından faydalı olmasıdır. M.Ö. 7500’den itibaren koyunların boyutlarında azalma ve erkeklerin erken yaşlarda toplu olarak öldürülmesi bölgede evcilleştirmenin bir süredir devam ettiğinin kanıtıdır. Bunun Anadolu’da en çok görülebileceği yer Çatalhöyük’tür. Varsayımlara göre bu tarihlerden sonra yerleşik halkın Anadolu’dan Avrupa, Kuzey Afrika ve Orta Asya’ya göç etmesiyle koyun evcilleştirme teknikleri yaygınlaşmıştır. Hem zooarkeolojik veriler hem de genetik çalışmalar, evcilleştirilmiş koyunların beklenenden daha karmaşık bir tarihe sahip olduğunu gösteriyor. Bunun bir nedeni, dünya çapındaki evcilleştirilmiş koyunların, sığır veya köpek gibi diğer evcilleştirilmiş hayvanlara göre genetik olarak daha çeşitli olmasıdır.

Bunun birkaç nedeni olabilir: Ya koyunlar farklı zamanlarda birden fazla bölgede evcilleştirilmiştir ya da evcilleştirmenin gerçekleştiği yaban koyunları sanıldığından çok daha çeşitli genetik yapıya sahiptir. Diğer bir olasılık ise evcilleştirilmiş koyunların zamanla farklı yabani koyunlarla karıştırılmış olmasıdır. Bu üçüncü senaryoyu kanıtlayan çalışmalar zaten mevcut. Günümüz evcil koyunlarına baktığımızda genetik olarak iki farklı gruba ayrılmaktadırlar. Doğu kümesi Asya ve Afrika koyunlarını içerirken, Batı kümesi Avrupa koyunlarını içerir. Bu ayrımın M.Ö. 7 bin yılına kadar dayandığını gösteren antik DNA çalışmaları bulunmaktadır. Ayrıca dünya genelinde evcil koyunlarda pek çok genetik benzerlik bulunmaktadır. Çünkü son beş bin yıldır istenilen koyun türleri ticaret yoluyla tüm dünyaya yayılmıştır. İlk evcilleştirilmiş koyunlar büyük olasılıkla etleri için kullanılmış olsa da, süt ve yün gibi ikincil üretim de daha sonra ortaya çıktı ve bunun özellikle MÖ 4. binyıldan itibaren Güneybatı Asya bölgesinde olduğuna dair kanıtlar var. İlginçtir ki, koyunların dünyaya dağılma tarihi yün üretiminin başlangıcına tam olarak denk geliyor, bu da istenilen yün özelliklerine sahip koyunların ticaret yoluyla dünya çapında yayılmasından kaynaklanıyor olabilir. Koyunlarda var olan çeşitliliği şimdilik tam olarak açıklayamasak da, yürüttüğümüz arkeogenetik çalışmalar ışığında koyunların nasıl evcilleştirildiği ve dünyaya nasıl yayıldığına dair sorularımıza ayrıntılı olarak yanıt aramaya devam ediyoruz.

Genel olarak evcilleştirme kavramına ve hayvanların insan refahı için “kullanılmasına” ayrıntılı olarak baktığımızda, birçok kaynak ilginç bir şekilde yalnızca evcilleştirilemeyen hayvanların mitolojik değere sahip olduğunu göstermektedir. Üstelik pagan dinler döneminde evcilleştirmenin ardından hayvanların kullanımının artmasıyla birlikte, hayvanların tanrılar tarafından insanlar için gönderildiğini doğrulayan tek tanrılı dinler ortaya çıkmaya başladı. Aslında bu sistem, hayvanlar açısından bakıldığında tam bir sömürü örneğidir. Bu durum farkındalığı artırdıkça tarih boyunca hayvan kullanımına farklı bakış açısına sahip bireyler ve toplumlar ortaya çıkıyor. Örneğin Leonardo Da Vinci ve Picasso da dönemlerinin et yemeyi reddeden bireyleri arasındaydı. Eski Japonya’da bir hayvanı sebepsiz yere öldürmek ölümle cezalandırılıyordu. Birinci Çağ’a baktığımızda ilk hayvan hakları kanunları bu Aydınlanma dönemine denk gelirken, tek tanrılı dinlerle birlikte hayvan hakları ihlalleri de yaygınlaşmış, Aydınlanma Çağı’nda “hayvanlar” adı altında hayvanlara acı veren bilimsel deneyler ortaya çıkmıştır. ruhları yok”. Ne yazık ki bu uygulamalar aydınlanma çağıyla sınırlı değildir. Günümüzde bile hayvanlar üzerinde deneyler ve sömürü uygulamaları devam etmektedir.

HAYVAN BESİNLERİ İHTİYAÇ MI, LÜKS MÜ?

On bin yıl önce dünyada yalnızca birkaç milyon yabani tavuk, sığır, koyun ve keçi bulunurken, bugün evcilleştirilmiş yaklaşık 25 milyar tavuk, 1,5 milyar sığır, 1,2 milyar koyun, 1 milyar keçi ve 1 milyar domuz bulunuyor. ve yemek için kullanılır. Ne yazık ki sayılarda önemli bir artış bu hayvanlar için gerçek bir refah düzeyi anlamına gelmiyor. Vahşi doğada tavuklar yaklaşık 10-12 yıl, inekler ise 25 yıla kadar yaşayabilir. Gıda üretmek amacıyla var olan tavuklar ve inekler haftalarca, aylarca kesiliyor. Süt ve yün gibi ikincil üretimden faydalanmayı amaçlayan hayvanların biraz daha uzun yaşamasına izin veriliyor. Ama hangi değer için? Süt veren inekler doğumda buzağılarından ayrılır, buzağılar eti için kesilir ve süt üretim süreci sona erdiğinde anne tekrar hamile bırakılır. Yumurta tavukları sıkışık kafeslerde, kanatlarını açamayacakları ortamlarda, yere hiç değmeden yaşayıp ölürler. At, eşek, boğa gibi yük hayvanlarının itaatkar olmaları için hareketleri kısıtlanır ve saldırganlıklarının önlenmesi için hadım edilirler. Isırma, kafese koyma, kırbaçlama gibi eylemler hayvan endüstrisinin ya da gerçek adıyla hayvan sömürüsünün vazgeçilmez parçalarıdır.

Ama bütün bunlar gerçekten gerekli mi? Artık karmaşık duygulara sahip olduğu bilinen hayvanların bu tür bir sömürüye ve acıya maruz kalması gerekli mi? Belki de tarım devrimi gerçekleştiğinde bu bir zorunluluktu. İnsanların alabilecekleri her türlü yiyeceğe ihtiyacı vardı. Ancak günümüz teknolojisinde hiçbir hayvan yemi bir zorunluluk değil, sadece bir lüks. Artık sokağımızın köşesinde veya telefonumuzdaki uygulamadan bir tık uzakta alışveriş yapabileceğimiz ve çok çeşitli bitki bazlı gıda alternatifleri sunabileceğimiz market zincirleri var. İngiliz Sağlık Örgütü gibi dünyanın en gelişmiş kuruluşları ve bilimsel araştırmalarının da gösterdiği gibi, istikrarlı bir bitkisel beslenme en sağlıklı beslenme şeklidir. Hal böyleyken neden hayvansal gıdalar konusunda bu kadar acı çekiyoruz? Belki biraz alışkanlık, biraz yanlış bilgi, biraz da ilgisizlik. Bunlardan aşılması gereken en önemlisi kayıtsızlıktır! Pek çok ortak noktamızın olduğu hayvanlar için de birbirimize kurabildiğimiz empatiyi kurabilseydik, dünya çok daha güzel bir yer olabilirdi. Ve bir gün kölelik kalktığı gibi 10 bin yıllık hayvan sömürüsü de ortadan kalkabilir.